توسط : علم همواره به عنوان یکی از عوامل اصلی پیشرفت بشر در زمینه‌های مختلف شناخته شده است. با این حال، نحوه انجام تحقیقات علمی و شیوه‌های انتشار نتایج در دنیای امروز در حال تغییر است. در این میان، علم غیرمتمرکز (DeSci) به عنوان یک رویکرد نوین با استفاده از فناوری‌های جدید مانند بلاکچین و قراردادهای هوشمند، در حال بازتعریف فرآیندهای علمی و پژوهشی است. این مدل در مقایسه با علم سنتی (TradSci) که همچنان بر موسسات مرکزی و چارچوب‌های قدیمی استوار است، تغییرات عمده‌ای را به همراه دارد. در این مقاله، به بررسی تفاوت‌ها و مزایای هر دو رویکرد پرداخته و چگونگی تاثیر آن‌ها بر آینده علم و پژوهش‌های علمی را بررسی خواهیم کرد.
تفاوت‌های کلیدی بین علم غیرمتمرکز و علم سنتی:
- شفافیت و اعتماد یکی از تفاوت‌های اصلی بین این دو رویکرد در شفافیت و اعتماد است. در علم سنتی، اغلب تحقیقات و داده‌ها تحت نظارت نهادهای علمی و دانشگاهی معتبر قرار دارند که ممکن است در مواردی منافع شخصی یا سازمانی بر شفافیت تأثیر بگذارد. همچنین فرآیندهای تأیید و تاییدیه‌های علمی ممکن است به دلیل تمرکز بر نهادها، کند و پیچیده باشند.در مقابل، علم غیرمتمرکز به‌ویژه از فناوری بلاکچین برای حفظ شفافیت و اعتماد استفاده می‌کند. بلاکچین یک فناوری توزیع‌شده است که امکان ذخیره‌سازی داده‌ها به شکلی غیرقابل تغییر و شفاف را فراهم می‌آورد. این فناوری به محققان و پژوهشگران این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به نهادهای واسط، داده‌های علمی را ذخیره کرده و آن‌ها را برای ارزیابی و استفاده عموم در دسترس قرار دهند. در این مدل، خطای انسانی و دستکاری داده‌ها به حداقل می‌رسد و تمامی روندهای علمی به صورت شفاف و قابل ردیابی باقی می‌مانند.
- دسترسی و شمولیت دومین تفاوت مهم میان علم غیرمتمرکز و علم سنتی، دسترسی و شمولیت است. در مدل سنتی، مقالات علمی اغلب در مجلات معتبر و هزینه‌بر منتشر می‌شوند که دسترسی به آن‌ها معمولاً نیاز به اشتراک‌های گران‌قیمت دارد. این مسئله می‌تواند موجب محدودیت در دسترسی به داده‌ها و اطلاعات علمی شود و تنها کسانی که قادر به پرداخت هزینه‌ها هستند، می‌توانند از این منابع استفاده کنند. این مدل معمولاً از دسترسی برابر برای همه پژوهشگران و عموم مردم جلوگیری می‌کند.در مقابل، علم غیرمتمرکز از پلتفرم‌های آنلاین و بلاکچینی برای دسترسی آزاد به داده‌ها و مقالات علمی استفاده می‌کند. پژوهشگران و علاقه‌مندان به علم در هر نقطه از جهان می‌توانند به داده‌ها و نتایج تحقیقاتی بدون هیچ‌گونه محدودیت مالی یا جغرافیایی دسترسی پیدا کنند. این ویژگی به دموکراتیک‌سازی دانش و افزایش دسترسی به اطلاعات علمی برای تمام اقشار جامعه کمک می‌کند.
- همکاری و نوآوری علم سنتی معمولاً در چارچوب‌های نهادی و سازمانی عمل می‌کند که ممکن است همکاری‌های بین‌المللی را محدود کرده و مانع از تبادل سریع اطلاعات شود. پژوهشگران ممکن است برای همکاری با دیگران نیازمند مجوزهای اداری و دسترسی‌های خاص از نهادهای مختلف باشند که روند کار را کندتر می‌کند. همچنین، این مدل می‌تواند موجب شود که تحقیقات در دایره‌های خاصی محدود بمانند و فرصتی برای نوآوری‌های سریع و تغییرات رادیکال ایجاد نشود.اما در علم غیرمتمرکز (DeSci)، به دلیل استفاده از پلتفرم‌های مبتنی بر بلاکچین و فناوری‌های همتا به همتا (P2P)، ارتباطات و همکاری‌های بین پژوهشگران به سادگی و بدون نیاز به موانع نهادی انجام می‌شود. این مدل به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و منابع تحقیقاتی را به اشتراک بگذارند، که این خود باعث تسریع در فرایند نوآوری و کشف‌های علمی می‌شود.
- بودجه و انگیزه‌ها علم سنتی معمولاً از طریق نهادهای دولتی یا خصوصی برای تأمین مالی پروژه‌های تحقیقاتی متکی است. این سیستم‌ها معمولاً در ارائه منابع مالی انعطاف‌پذیری ندارند و گاهی پژوهشگران باید برای دریافت بودجه‌های مورد نیاز خود از فرآیندهای پیچیده‌ای عبور کنند. این مسئله می‌تواند مانع از پیشرفت سریع تحقیقات و ایجاد انگیزه برای پژوهشگران شود.در حالی که علم غیرمتمرکز از مکانیزم‌های تأمین مالی غیرمتمرکز استفاده می‌کند. در این مدل، محققان از طریق قراردادهای هوشمند و سایر ابزارهای بلاکچینی می‌توانند منابع مالی را مستقیماً از جامعه علمی و علاقه‌مندان به پروژه دریافت کنند. این مدل به پژوهشگران انگیزه می‌دهد تا بر روی پروژه‌های باکیفیت و نوآورانه کار کنند و جوایز خود را بر اساس کیفیت و تأثیرگذاری تحقیقاتشان دریافت کنند.
نتیجه‌گیری:
علم غیرمتمرکز این پتانسیل را دارد که نمای جدیدی از علم و تحقیق را معرفی کند و سرعت پیشرفت علمی را افزایش دهد. با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین مانند بلاکچین، علم غیرمتمرکز می‌تواند دسترسی به داده‌ها را آزادانه‌تر کند، شفافیت را تقویت نماید و همکاری‌های بیشتری را بین پژوهشگران در سطح جهانی فراهم سازد. در آینده، با گسترش این رویکرد، ممکن است شاهد تحولاتی عظیم در شیوه‌های انجام تحقیقاتی علمی و نحوه تعامل پژوهشگران و عموم مردم با علم باشیم.
